1. Vài nét về kỹ năng phần mềm
Dường như kỹ năng phần mềm là khái niệm còn rất mới mẻ đối với giảng đường đại học Việt Nam nói chung và với dân IT nói riêng. Trong thời gian gần đây, chúng ta luôn tự đặt ra câu hỏi: “Liệu kỹ năng phần mềm có cần thiết cho mỗi con người để thành công trong công việc và cuộc sống?”. Đặc biệt, đối với dân IT thì “kỹ năng mềm” chỉ được coi là vấn đề ngoại lệ. Nguyên nhân phát sinh ra hiện tượng này là do nền giáo dục nước ta luôn dựa trên một giả định “người ta biết thì người ta sẽ làm được”. Vì thế, nhà trường luôn nỗ lực đem đến cho học sinh, sinh viên thật nhiều kiến thức trong sách vở nhằm tạo điều kiện để họ làm được việc khi ra trường nà không hay biết rằng những kiến thức mà học được trang bị đó để làm việc cho các nhà tuyển dụng hiện nay với kỹ năng chuyên nghiệp và năng suất cao là một khoảng cách quá xa vời. Điều này dẫn đến một thực trạng là sinh viên khi ra trường biết nhiều kiến thức nhưng lại không có khả năng làm việc thực tế.
Nước ta có một nguồn lao động dồi dào, nhưng đó chỉ là về số lượng còn chất lượng lao động ra sao thì vẫn còn là một vấn đề cần tranh cãi. Theo bà Nguyễn Thị Hằng – nguyên Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH, Chủ tịch hội dạy nghề Việt Nam cho biết: Bức tranh tổng thể về kỹ năng nghề nghiệp của lực lượng lao động VN hiện nay không có gì là sáng sủa. 50% lao động trong tổng số hơn 10 triệu lao động chưa qua đào tạo cơ bản chính quy, mà chủ yếu là vừa học vừa làm hoặc làm những công việc đơn giản. Dữ liệu thống kê ít ỏi đã phản ánh được những định kiến cũ trong giáo dục vẫn còn hình thành trong tâm thức của mỗi người. Một điều tối thiểu phải biết, nhưng lại không phải một ai cũng biết, là xã hội bây giờ sử dụng sản phẩm dùng được chứ không sử dụng khả năng hay bằng cấp của con người.” Anh không có kỹ năng đánh máy, thì có thuộc lòng 10 quyển sách về Microsoft Office cũng vô nghĩa.
Tóm lại, thông qua việc nghiên cứu của các nước trên thế giới và thực tế Việt Nam cho thấy kỹ năng thực tế luôn được chú trọng hàng đầu. Và một trong những kỹ năng cơ bản và cần thiết nhất là “kỹ năng mềm”.
Bước sang thế kỉ 21, sự đổi mới trong giáo dục và đào tạo đã khiến cho việc đánh giá năng lực của học sinh, sinh viên không chỉ dựa trên kiến thức. Điều đó chứng tỏ việc đào tạo kỹ năng mềm trong nhà trường hiện nay còn bỏ ngỏ, trong khi đó nhiều sinh viên chưa ý thức được tầm quan trọng và sự cần thiết của nó. Một nghiên cứu của L&A cho thấy, khoảng 70% sinh viên ra trường khó xin việc vì không có kinh nghiệm và thiếu các kỹ năng cần thiết. Ông Ngô Đình Đức, Tổng giám đốc công ty Giải pháp Nguồn nhân lực L&A cho biết: Intel từng thất vọng khi tuyển 2.000 nhân viên cho dự án đầu tư vào Việt Nam nhưng chỉ có 40 ứng viên đủ trình độ kiến thức lẫn kỹ năng mềm. Kỹ năng mềm không chỉ cần thiết cho cuộc sống mà còn là tiêu chí mà các nhà tuyển dụng rất quan tâm bởi chúng ảnh hưởng lớn đến việc người lao động có hòa nhập được với môi trường làm việc và đạt hiệu suất công việc cao hay không…?. Để áp dụng “kỹ năng mềm” đan xen với “kỹ năng chuyên môn (kỹ năng cứng)” một cách nhạy bén cho công việc, trước tiên ta cần hiểu về bản chất cốt lõi của kỹ năng này.
2. So sánh giữa “kỹ năng cứng” và “kỹ năng mềm”
“Kỹ năng mềm” không giống với “kỹ năng cứng”, nếu như “kỹ năng cứng” phản ánh sâu sắc về khả năng học vấn của bạn, kinh nghiệm và sự thành thạo về chuyên môn trên những bản lí lịch thì “kỹ năng mềm” là một thuật ngữ dùng để chỉ các kỹ năng quan trọng trong cuộc sống con người như: Kỹ năng sống, giao tiếp, lãnh đạo, làm việc theo nhóm, kỹ năng quản lý thời gian, thư giãn, vượt qua khủng hoảng, sáng tạo và đổi mới …là những thứ thường không được học trong nhà trường, không liên quan đến kiến thức chuyên môn, không thể sờ nắm, khó nhận biết mà nó phụ thuộc chủ yếu vào cá tính của từng người. Chúng quyết định bạn là ai, làm việc thế nào, là thước đo hiệu quả cao trong công việc.
Những điều tưởng chừng là mơ hồ ấy lại trở thành điều không thể thiếu với tất cả sinh viên, nhất là dân IT. Vì theo thực tế những điều giúp bạn thăng tiến và thành đạt trong công việc chỉ có 15% là do những kiến thức chuyên môn, 85% còn lại được quyết định bởi những kỹ năng mềm họ được trang bị. Dưới con mắt của GS. Nguyễn Văn Tuấn - Nghiên cứu viên cao cấp viện nghiên cứu y khoa Garvan (Úc) cho rằng: “Kỹ năng mềm là khái niệm còn rất mới mẻ đối với giới khoa học Việt Nam. Nhà khoa học sẽ chuyên nghiệp và thành công hơn khi học được trang bị kỹ năng này”. Tuy nhiên, chìa khóa dẫn đến thành công thực sự là bạn phải biết kết hợp cả hai kỹ năng này.
Dưới đây là kỹ năng căn bản cần thiết để thành công trong công việc:
Tại Mỹ, Bộ lao động Mỹ (The U.S Department of Labor) cùng Hiệp hội Đào tạo và Phát triển Mỹ (The American Society of Training and Development) kết luận đưa ra 13 kỹ năng:
1. Kỹ năng học và tự học (Learning to learn)
2. Kỹ năng lắng nghe (Listening skills)
3. Kỹ năng thuyết trình (Oral communication skills)
4. Kỹ năng giải quyết vấn đề (Problem solving skills)
5. Kỹ năng tư duy sáng tạo (Creative thinking skills)
6. Kỹ năng quản lý bản thân và tinh thần tự tôn (Self esteem)
7. Kỹ năng đặt mục tiêu/tạo động lực làm việc (Goal setting/motivation skills)
8. Kỹ năng phát triển cá nhân và sự nghiệp (Personal and career development skills)
9. Kỹ năng giao tiếp ứng xử và tạo lập quan hệ (Interpersonal skills)
10. Kỹ năng làm việc đồng đội (Teamwork)
11. Kỹ năng đàm phán (Negotiation skills)
12. Kỹ năng tổ chức công việc hiệu quả (Organizational effectiveness)
13. Kỹ năng lãnh đạo bản thân (Leadership skills)
Tại Úc, Hội đồng Kinh doanh Úc (The Business Council of Australia – BCA) và Phòng thương mại và Công nghiệp Úc (the Australian Chamber of Commerce and Industry – ACCI) với sự bảo trợ của Bộ Giáo dục, Đào tạo và Khoa học (the Department of Education, Science and Training – DEST) và Hội đồng giáo dục quốc gia Úc (the Australian National Training Authority – ANTA) đã đưa ra 8 kỹ năng hành nghề sau:
1. Kỹ năng giao tiếp (Communication skills)
2. Kỹ năng làm việc đồng đội (Teamwork Skills)
3. Kỹ năng giải quyết vấn đề (Problem solving skills)
4. Kỹ năng sáng tạo và mạo hiểm (Initiative and enterprise skills)
5. Kỹ năng lập kế hoạch và tổ chức công việc (Planning and organising skills)
6. Kỹ năng quản lý bản thân (Self –management skills)
7. Kỹ năng học tập (Learning skills)
8. Kỹ năng công nghệ (Technology skills)
4
Chính phủ Canada cũng có một bộ phụ trách về việc phát triển kỹ năng cho người lao động. Bộ Phát triển Nguồn Nhân lực và Kỹ năng Canada (Human Resource and Skills Development Canada – HRSDC) đưa ra danh sách các kỹ năng hành nghề cho thế kỷ 21 (Employability Skills 2000+) bao gồm các kỹ năng như:
1. Kỹ năng giao tiếp (Communication)
2. Kỹ năng giải quyết vấn đề (Problem solving)
3. Kỹ năng tư duy và hành vi tích cực (Positive attitudes and behaviours)
4. Kỹ năng thích ứng (Adaptablity)
5. Kỹ năng làm việc với con người (Working with others)
6. Kỹ năng nghiên cứu khoa học, công nghệ và toán (Science, technology and mathematics skills)
Chính phủ Anh cũng có cơ quan chuyên trách về phát triển kỹ năng cho người lao động cũng đưa ra danh sách các kỹ năng quan trọng bao gồm:
1. Kỹ năng tính toán (Application of number)
2. Kỹ năng giao tiếp (Communication)
3. Kỹ năng tự học và nâng cao năng lực cá nhân (Improving own learning and performance)
4. Kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông (Information and communication technology)
5. Kỹ năng giải quyết vấn đề (Problem solving)
6. Kỹ năng làm việc với con người (Working wih others)
Chính phủ Singapore có Cục phát triển lao động WDA (Workforce Development Agency) WDA đã thiết lập hệ thống các kỹ năng hành nghề ESS (Singapore Employability Skills System) gồm 10 kỹ năng:
1. Kỹ năng công sở và tính toán (Workplace literacy & numeracy)
2. Kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông (Information & communication technology)
3. Kỹ năng giải quyết vấn đề và ra quyết định (Problem solving & decision making)
4. Kỹ năng sáng tạo và mạo hiểm (Initiative & enterprise)
5. Kỹ năng giao tiếp & quản lý quan hệ (Communication & relationship management)
6. Kỹ năng học tập suốt đời (Lifelong learning)
7. Kỹ năng tư duy mở toàn cầu (Global mindset)
8. Kỹ năng tự quản lý bản thân (Self – management)
9. Kỹ năng tổ chức công việc (Wokplace – related life skills)
10. Kỹ năng an toàn lao động & vệ sinh sức khỏe (Health & workplace safety)
Việt Nam với 10 kỹ năng sau là căn bản và quan trọng hàng đầu cho người lao động trong thời đại ngày nay:
1. Kỹ năng học và tự học (Learning to learn)
2. Kỹ năng lãnh đạo bản thân và hình ảnh cá nhân (Self leadership & Personal branding)
3. Kỹ năng tư duy sáng tạo và mạo hiểm (Initiative and enterprise skills)
4. Kỹ năng lập kế hoạch và tổ chức công việc (Planning and organising skills)
5. Kỹ năng lắng nghe (Listening skills)
6. Kỹ năng thuyết trình (Presentation skills)
7. Kỹ năng giao tiếp và ứng xử (Interpersonal skills)
8. Kỹ năng giải quyết vấn đề (Problem solving skills)
9. Kỹ năng làm việc đồng đội (Teamwork)
10. Kỹ năng đàm phán (Negotiation skills)
3. Nhu cầu của nhà tuyển dụng và điều còn thiếu cho dân IT
Hiện nay, các doanh nghiệp yêu cầu về việc tiếp nhận kịp sự biến chuyển của các kỹ năng mới càng trở nên gay gắt mà trong khi đó các bạn sinh viên trên cả nước cũng như dân IT lại thiếu các kỹ năng xã hội, trình độ giao tiếp tiếng Anh và làm việc theo nhóm còn kém, kiến thức thực tế cũng như khả năng tư duy sáng tạo chưa cao.
4. Như vậy dân IT ngoài khả năng chuyên môn cần phải có những kiến thức và kỹ năng nào khác?
Như vậy ngoài những kiến thức chuyên môn, các bạn sinh viên khắp mọi miền tổ Quốc cũng như dân IT, cần phải được trang bị thêm các kỹ năng sống, kỹ năng làm việc thực tế để đảm bảo có được việc làm tốt thúc đẩy tiến độ trong tổ chức cơ quan thông qua việc phát huy tiềm năng cá nhân và đóng góp vào định hướng chiến lược của đất nước góp phần tạo dựng sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
5. Làm thế nào để trau dồi “kỹ năng mềm” một cách tốt nhất?
Muốn học hiệu quả “kỹ năng mềm” ta cần luyện tập và học hỏi thường xuyên để tạo ra phong cách riêng cho suy nghĩ và hành động của mình. Đồng thời, chính bản thân ta phải xác định được những điều mình cần và muốn, tự biết mình thiếu những gì và cần bổ sung bằng tinh thần học hỏi chứ không phải học để biết. Những bạn sinh viên trẻ biết chủ động trau dồi kiến thức sẽ có nhiều kiến thức sẽ có nhiều lợi thế và dễ gặt hái được nhiều thành công hơn.
6. Lời kết
Bài viết này là tập hợp những phần mà chúng tôi sưu tầm được, nó chỉ cho chúng ta biết về những kỹ năng cần thiết cho một sinh viên trong quá trình học ở trường và sau khi ra trường đi làm. Hy vọng, bài viết này sẽ giúp ích được phần nào cho các bạn, nhất là dân IT.
[Nghean Aptech]